Οι Διαταραχές της Προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από ένα διαρκή τύπο εσωτερικού βιώματος και συμπεριφοράς που παρεκκλίνει έντονα από τις προσδοκίες της κουλτούρας του ατόμου, καθώς και από άκαμπτες και δυσπροσαρμοστικές απαντήσεις στο στρες.
Οι διαταραχές προσωπικότητας έχουν σαν περίοδο έναρξης την περίοδο της εφηβείας ή της πρώιμης ενήλικης ζωής, διάγνωση ωστόσο δίνεται μετά την ηλικία των δεκαοκτώ, εφόσον τα συμπτώματα έχουν μια σταθερότητα στον χρόνο, δεν μπορούν να αποδοθούν σε κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, στην χρήση ουσιών ή στην ιατρική κατάσταση του ατόμου και προκαλούν σημαντικές εκπτώσεις στην προσωπική, επαγγελματική ή κοινωνική ζωή του ατόμου. Επίσης τα συμπτώματα επηρεάζουν δύο ή περισσότερους από τους παρακάτω τομείς:
- γνωστική λειτουργία
- συναίσθημα
- διαπροσωπική λειτουργικότητα
- έλεγχο των παρορμήσεων
Υπάρχουν τρεις ομάδες διαταραχών προσωπικότητας οι ασθενείς των οποίων παρουσιάζονται ως:
- παράξενοι ή εκκεντρικοί
- δραματικοί ή ασταθείς στις διαπροσωπικές τους σχέσεις
- αγχώδεις ή φοβισμένοι.
Παρανοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η εκτεταμμένη δυσπιστία και καχυποψία προς τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα τα κίνητρα των πράξεων τους να ερμηνεύονται ως κακόβουλα.
Τα διαγνωστικά κριτήρια σύμφωνα με το Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας είναι τα εξής:
- υποπτεύεται χωρίς επαρκή βάση ότι οι άλλοι το εκμεταλλεύονται, το βλάπτουν ή το εξαπατούν
- ασχολείται έντονα με αδικαιολόγητες αμφιβολίες για την πίστη ή την αξιοπιστία φίλων ή συνεργατών του.
- είναι απρόθυμο να εμπιστευθεί προσωπικά του θέματα σε άλλους, από αδικαιολόγητο φόβο ότι οι πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν κακόβουλα εναντίον του
- διαβάζει κρυμμένα μειωτικά ή απειλητικά μηνύματα σε καλοήθεις παρατηρήσεις ή γεγονότα
- κρατά επίμονα κακία (δεν συγχωρεί προσβολές, τραυματισμούς ή υποτιμήσεις)
- αντιλαμβάνεται επιθέσεις κατά του χαρακτήρα ή της φήμης του που δεν είναι εμφανείς στους άλλους και γρήγορα αντιδρά με θυμό ή αντεπιτίθεται
- έχει επανειλημμένες υποψίες, χωρίς λόγο, σχετικά με την πίστη του (της) συζύγου ή του σεξουαλικού συντρόφου
Σχιζοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η αποσύνδεση του ατόμου από τις κοινωνικές συναναστροφές και η περιορισμένη κλίμακα έκφρασης συναισθημάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τα άτομα παρουσιάζονται ψυχρά, απόμακρα, χωρίς χιούμορ και αποφεύγουν τον κόσμο λόγω της αίσθησης ευαλωτότητάς τους.
Τα διαγνωστικά κριτήρια είναι τα εξής:
Ένας εκτεταμένος τύπος αποστασιοποίησης του ατόμου από κοινωνικές σχέσεις και ένα περιορισμένο εύρος στο να εκφράζει συναισθήματα σε πλαίσιο διαπροσωπικό, που αρχίζουν νωρίς στην ενήλικη ζωή και είναι παρόντα σε μία ποικιλία καταστάσεων, όπως φαίνεται από τέσσερα (ή περισσότερα από τα παρακάτω):
- το άτομο δεν επιθυμεί αλλά και δεν ευχαριστιέται τις στενές σχέσεις συμπεριλαμβανόμενου του να είναι μέρος της οικογένειας
- σχεδόν πάντα επιλέγει μοναχικές δραστηριότητες
- ενδιαφέρεται λίγο, αν όχι καθόλου, να έχει σεξουαλικές εμπειρίες με κάποιο άλλο άτομο
- ευχαριστιέται με λίγες, αν όχι με καμιά, δραστηριότητες
- στερείται στενών ή έμπιστων φίλων εκτός από συγγενείς πρώτου βαθμού
- εμφανίζεται αδιάφορο στον έπαινο ή την κριτική των άλλων
- δείχνει συναισθηματική ψυχρότητα, είναι απόμακρο ή έχει άμβλυνση του συναισθήματος
Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας (δυσκολία στην επικοινωνία και ανεπάρκεια στις σχέσεις, που συνοδεύονται με διάφορες ιδιορρυθμίες, εκκεντρικότητες και παραλογισμούς της σκέψης, της αντίληψης, της ομιλίας, της εμφάνισης και της συμπεριφοράς και παρόλο που μοιάζουν με συμπτώματα σχιζοφρένειας δεν έχουν την ίδια ισχύ, ώστε να συμπληρώσουν την κλινική εικόνα της σχιζοφρένειας. Χαρακτηριστικό είναι το έντονο άγχος, που ενίοτε συνδέεται με αγχώδη διαταραχή χωρίς όμως να είναι).
Μεταιχμιακή Διαταραχή της Προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις και την εικόνα του εαυτού, και επίσης από παρορμητική συμπεριφορά.
Τα άτομα με μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας είναι υπερβολικά ευάλωτα συναισθηματικά, σε σημείο που άτομα του περίγυρού τους να δυσκολεύονται να κατανοήσουν το λόγο που προκάλεσε την έντονη αντίδρασή τους. Επίσης έχουν την τάση για εριστική συμπεριφορά και συγκρούσεις με τους άλλους, ειδικά όταν οι παρορμητικές τους ενέργειες ματαιώνονται ή λογοκρίνονται.
Οι διαπροσωπικές τους σχέσεις είναι πολύ έντονες και ασταθείς. Φοβούνται ιδιαιτέρως την εγκατάλειψη και προσπαθούν να την αποφύγουν. Τα άτομα αυτά εξιδανικεύουν τους φίλους ή τους ερωτικούς τους συντρόφους και προσκολλώνται σε αυτούς, περνούν όμως εύκολα από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση.
Ακόμα, η συμπεριφορά τους ενδέχεται να είναι απρόβλεπτη και έντονα αυτοκαταστροφική, με τις απόπειρες αυτοκτονίας και τις συμπεριφορές αυτοτραυματισμού να είναι συχνές. Τέλος, τα άτομα παραπονιούνται για χρόνια αισθήματα κενού και βαθιάς μοναξιάς καθώς επίσης και σε καταστάσεις έντονου στρες μπορεί να εμφανίσουν παροδικά παρανοειδή ιδεασμό ή παραισθήσεις.
Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας ανεύθυνη και χωρίς ενοχές συμπεριφορά, μη συμμόρφωση και παραβίαση του νόμο, επαγγελματικός αποπροσανατολισμός, χειραγώγηση των άλλων για προσωπικό όφελος, «χειριστική συμπεριφορά», εξαπάτηση των άλλων και αδιαφορία για σταθερές σχέσεις. Τρόποι συμπεριφοράς όπως επιθετικότητα προς ζώα ή ανθρώπους, το ψέμα, ή η υποκριτική συμπεριφορά παρατηρούνται πολλές φορές .
Ναρκισσιστική Διαταραχή της Προσωπικότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι μια έντονη αίσθηση σπουδαιότητας και μεγαλείου του ατόμου, έντονη ανάγκη για θαυμασμό και έλλειψη «εμπάθειας» (αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίσει και να νιώσει τις επιθυμίες, τα βιώματα και τα αισθήματα των άλλων).
Τα άτομα αυτά θεωρούν πολύ σπουδαίο και σημαντικό τον εαυτό τους, υπερεκτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα τους και συχνά υποτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα των άλλων. Συχνά, επίσης, αφήνονται σε φαντασίες απεριόριστης δύναμης, επιτυχίας, ευφυΐας, ομορφιάς κτλ. Πιστεύουν ότι είναι ξεχωριστά και μοναδικά και επιζητούν την παρέα ή τις υπηρεσίες άλλων αναγνωρισμένων «κορυφαίων» ατόμων.
Δραματική διαταραχή προσωπικότητας-Οιστριονική (το άτομο παρουσιάζεται με υπερβολική έκφραση – στα όρια της θεατρικής παράστασης – των συναισθημάτων του και με μια αδιάκοπη επιζήτησης προσοχής. Εμφανίζετε ιδιαίτερα «ανοιχτό» στις κοινωνικές συναναστροφές – π.χ. αγκαλιάζει και φιλάει απλούς γνωστούς σαν να είναι φίλοι για πολύ καιρό – ενώ για το παραμικρό ξεσπά σε κλάματα, θυμό ή οργή. Το άτομο αυτό δίνει μεγάλη προσοχή στην εξωτερική του εμφάνιση και αναστατώνεται με το παραμικρό σχόλιο σχετικά με αυτό. Συνήθως είναι προκλητικό με έντονη σεξουαλικότητα, όχι μόνο προς τον σύντροφό του αλλά και προς τρίτους από τον κοινωνικό του και επαγγελματικό του χώρο. Τέλος είναι συνήθως υποβόλιμο και επηρεάζετε εύκολα από ανθρώπους και καταστάσεις).
Η διαταραχή μπορεί να επιπλακεί από κοινωνική απόσυρση ή καταθλιπτική διάθεση λόγω της εύθραυστης αυτοεκτίμησής τους και της ευαλωτότητάς τους στην κριτική των άλλων. Τέλος, πληγώνονται εύκολα και συχνά αντιδρούν με έντονη οργή και με αντεπίθεση.
